بسم الله الرحمن الرحیم

اولین گام در ایجاد سعادت و خوشبختی فهمیدن وداشتن درک صحیح از خود وجودی فرد . مسلما اگر کسی خود را به درستی شناخته باشد استعداد های خود را بهتر به نمایش می گزارد.لذا ابتدا باید به تعریف خود و خود شناسی و هویت و انواع آن بپردازیم.

انسان ، یک حقیقت است؛ حقیقتی که دارای ابعاد وجودی مختلفی است. آن جا که می گوید : «وزن و شکل من» یا «غذا و رشد من» ، درباره بعد جسمی و مادّی و طبیعی خویش سخن می گوید و آن جا که می گوید : «فکر و اندیشه و عقل من» ، از ابعاد غیر مادّی وجود خویش خبر می دهد.

پس انسان ها ، «من»ها و «خود»های گوناگونی دارند: خود حیوانی ، خود نباتی و خود روحانی. آنچه انسان را انسان کرده و بر سایر حیوانات برتری داده ، همین روح ملکوتی و نفخه الهی موجود در اوست.1

یکی از قدیمی ترین دستورهای حکیمانه جهان که به وسیله انبیای الهی به بشر ابلاغ شده و حکیمان بزرگ جهان نیز آن را به زبان آورده اند و اعتبار و اهمیت خودش را در طول تاریخ ، حفظ کرده و ارزش آن ، هر روز ، بیشتر کشف شده ، این است که : «ای انسان! خودت را بشناس».

خودت را بشناس!

اگر کسی خودش را نشناسد و از عیوب و ضعف های خویش و توانمندی های بالقوّه نفس خویش آگاهی نداشته باشد ، هرگز به دنبال خودسازی ، تهذیب اخلاق و کسب کمالات انسانی نخواهد رفت.2 امام علی(ع) در اهمیت خودشناسی فرموده : «بهترین شناخت ، خودشناسی است3 و خودشناسی ، سودمندترینِ شناخت هاست».4

سقراط نیز (که حدود دو هزار و پانصد سال پیش می زیسته است) در این زمینه می گوید : «بیهوده در شناخت موجودات خشک و بی روح ، رنج مبر؛ بلکه خود را بشناس که شناخت نفس ، بالاتر از شناخت اسرار طبیعت است».5

گاندی در کتاب «این است مذهب من» می گوید : «من از مطالعه او پانیشادها (قدیمی ترین کتاب مذهبی و عرفانی هند) به سه اصل ، پی بردم که این سه اصل ، برای من ، یک عمر دستورالعمل بوده است :

اوّل . در این عالم ، برای رسیدن به حقیقت ، تنها یک راه وجود دارد و آن ، شناخت نفس است.

دوم . هر که خود را شناخت ، خدا را هم می شناسد.

سوم . فقط یک قدرت و یک آزادی و یک عدالت واقعی وجود دارد و آن ، قدرت تسلّط بر خویشتن و آزاد شدن نفس از هر کس و هر چیز دیگر و رسیدن به اعتدال در وجود خویشتن است. هر کس بر خویشتن مسلّط شود ، بر اشیای دیگر نیز مسلّط خواهد شد».6

الکسین کارل ، فیزیولوژیست و زیست شناس معروف غربی می گوید : «ما ، در ایجاد وسایل راحتی و سرعت در کار و تهیه ابزارهای زندگی ، پیشرفت فراوان کرده ایم؛ ولی به هیچ وجه ، خود را نشناخته ایم. در حقیقت ، از خود ، غفلت ورزیده ایم و در نتیجه ، پیشرفت های علمی نتوانسته است ما را سعادتمند کند و توجّه دقیق ، نشان می دهد که اضطراب ها و نگرانی هایمان بیشتر شده است».7     

فایده های خودشناسی

1. خداشناسی : در حقیقت اگر «خود» انسان یا مجموعه وجود او ، با همه ابعادش به خوبی شناخته شود ، بزرگ ترین گام در راه خداشناسی برداشته شده است. پیامبر(ص) فرمود : «کسی که خود را شناخت ، در حقیقت ، خدا را شناخته است».8 این حدیث ، بازگشت به بُرهان های اثبات وجود خدا و از جمله ، همان برهان نظم دارد و آن این است که ، اگر کسی در نظام شگفت انگیز و نظم موجود در وجود خود مطالعه کند ، خدا را خواهد شناخت : «به زودی نشانه های خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان می دهیم تا آشکار گردد که او حق است».9

بدون شک ، انسان ، اُعجوبه عالم هستی است و به تعبیر امام علی(ع) در شعری که به وی منسوب است ، نباید پنداشت که انسان ، جِرم کوچکی در عالم هستی است؛ چرا که جهانی بزرگ در وجود او نهفته است.10

2. گرامی داشتن نفس : آن گاه که خود را می شناسیم ، درمی یابیم که خالق حکیم ، ما را بیهوده نیافریده و وظیفه ما در جهان چیست. انسان ، اگر ارزش خویش را بشناسد ، خود را به پستی نمی اندازد و خود را در ردیف حیوانات قرار نمی دهد ، همچنان که اشیای قیمتی را برای تزئین چیزهای پست به کار نمی برند.11 از برخی آیات قرآن ، چنین برداشت می شود که هر کس قدر نفس خود را فراموش نکرد ، خدا را هم فراموش نمی کند.12

3. خودسازی : انسان با خودشناسی ، خود را ارزیابی می کند. خصلت های ناروا را از خود دور می کند و در صدد تقویت جنبه های مثبت خود بر می آید. آن گاه ، می فهمد که در زندگی و در جهان ، چه باید انجام بدهد و چه گونه باید رفتار کند. امام علی(ع) در این باره می فرماید : «از توجه انسان به خودش ، انگیزه ای برای اصلاح خویشتن ایجاد می شود».13

4. دستیابی به سعادت : کسی که بخواهد از قدرت شگفت انگیز روحی خود استفاده کند و از وجود چنین نیروهایی در درون خود آگاهی داشته باشد و در صدد فعّال ساختن آنها و بهره مند شدن از آنها و شناخت چگونگی استفاده از آنها برآید ، باید خود را بشناسد. به تعبیر امام علی(ع) : «کسی که خود را بشناسد ، به بزرگ ترین رستگاری نائل شده است».14

محورهای خودشناسی

1. خودکاوی : در قرآن، آیات بسیاری وجود دارد که انسان را به خودکاوی و توجه به نظام شگفت انگیز آفرینش خویش دعوت می کند : «انسان باید نگاه کند که از چه چیزی آفریده شده است».15

2. شناخت استعدادها : هر فردی با توجه به جنبه های ثابت طبیعت و شخصیتش (که به اراده خداوند ، در وجود او تعبیه شده است) از قابلیت های ویژه ای برخوردار است که او را از دیگران متمایز می سازد. انسان ، ابتدا باید این قابلیت ها را کشف کند تا بتواند راه موفقیّت را به آسانی بپیماید. امام علی(ع) در این خصوص فرموده است : «هلاک شد کسی که خود را نشناخت و ندانست که برای چه هدفی ساخته شده است».16

امام صادق(ع) نیز در این باره فرموده : «شایسته نیست که مومن، خویش را خوار و بی مقدار نماید». راوی سؤال کرد : «چگونه انسان ، خود را خوار و بی مقدار می کند؟». حضرت جواب داد : «به کاری دست می زند که توانایی انجام دادن آن را ندارد».17

مشکل بسیاری از مردم ، این است که توانایی ها و شرایط روحی و جسمی خود را نشناخته اند و یا نمی دانند که برای چه هدف و آینده ای آفریده شده اند و ذوق و استعداد خود را درک نکرده اند.

3. شناخت ارزش خود : یکی از محورهای خودشناسی ، شناخت ارزش و عظمت انسان است؛ انسانی که پرتویی از روح الهی و مظهر صفات پروردگار است؛ انسانی که خلیفه خداوند در زمین است و ملائک باید در خدمت او باشند.

اگر با درون نگری به ارزش وجودی خویش پی ببریم ، شرافت و کرامت خویش را احساس می کنیم. یعنی در می یابیم که پَستی با چنین موجود برجسته ای سازگار نیست؛ دروغ ، نفاق و ذلّت ، با آن سازگار نیست ؛ امّا ، گاهی انسان ، بر اثر جهل و غفلت از هویّت انسانی خود ، به ناهنجارها تن می دهد و اسیر هوا و هوس می گردد.18 خداوند در مورد آفرینش انسان می فرماید : «هنگامی که آدمی را آفریدم ، از روح خودم در آن دمیدم ، پس شما [ملائک] به سویش سجده کنید».19

4. شایستگی ها: یکی از محورهای شناخت ، این است که انسان ، بیش از حد و لیاقت ، چیزی نخواهد و پا را از گلیم خود فراتر ننهد ، و یا بلندپروازی های بی بنیاد نکند ، و یا در رشته ای که تخصص ندارد ، بیهوده دخالت نکند. حضرت علی(ع) در این باره می فرماید : «هر که قدر خود را بشناسد ، مردم ، او را گرامی می دارند و هر که از حد خود خارج شود و حریم ها را رعایت نکند، مردم او را سَبُک می شمارند و به او اهانت می کنند.»20 و «کسی که به ارزش خود قانع باشد ، منافع او پایدارتر است.»21

آری ، بسیاری از مشکلات اجتماعی، از بلندپروازی ها نشئت می گیرند.

5 . حساسیت ها : خودشناسی هرگز بدون آگاهی بر عیوب و ضعف ها امکان پذیر نخواهد بود. چنین شناختی به ما این امکان را می دهد تا : در جهت رفع عیوب خود تلاش کنیم، گرفتار خودپسندی نشویم، در برخورد با مشکلات زندگی، منطقی رفتار کنیم و ضعف های خود را نیز مدّ نظر داشته باشیم.

امام علی(ع) در این باره می فرماید : «نسبت به خودت جاهل مباش ؛ زیرا هر کس که نسبت به خودش جاهل باشد ، نسبت به همه چیز، جاهل خواهد بود».22

6. ارتباط با خدا و جهان : یکی از ابعاد خودشناسی ، شناخت ارتباط خود و خالق و ارتباط خود و جهان و عالم پس از مرگ است. امام علی(ع) در این باره فرموده است : «خدا رحمت کند آن کسی را که دانست از کجا آمده است و در کجاست و به کجا می رود».23

7. نقاط روشن : شناخت نقطه های برجسته زندگی و موفقیّت ها و پیروزی ها، یکی دیگر از محورهای خودشناسی است. گاهی انسان در برخورد با مشکلات روزمره ، احساس عجز و درماندگی می کند و خود را می بازد. در چنین حالتی که انسان اعتقاد به نفس خود را از دست داده است ، یادآوری موفقیت ها و پیروزی های گذشته ، در ادامه مسیر پرفراز و نشیب زندگی، برای او امیدآفرین و نیروبخش خواهد بود.

.....

خوب حالا که درک درستی از خود پیدا کردیم می توانیم اولین گام را در پیشرفت و ترقی برداریم .حالا ما از شما درخواست می کنیم که به این مطالب هر آن چه را که می خواهید بیافزایید تنها لازم است در وبلاگ ثبت نام کنید . اگر نخواستید می توانید نظر بدهید و به ما کمک کنید تا بتوانیم یک وبلاگ گروهی خوب داشته باشیم که به هر جوانی در راه رسیدن به سعدت کمک کند.

........

پی نوشت

1. خودسازی یا تزکیه و تهذیب نفس ، ابراهیم امینی ، ص 17 .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: